WIE IS CLARA JANSDR. VAN SPAERWOUDE ?
Vele, vele duizenden verwanten in Nederland en over onze landsgrenzen zijn verwant aan Clara van Sparwoude, geboren ca. 1530, overleden te Delft 4 augustus 1615 en 400 jaar geleden te Delft op 8 augustus begraven in de Oude Kerk.
Het leek mij interessant genoeg om deze vrouw, 400 jaar na haar overlijden en begrafenis, door middel van onderstaand verhaal haar wederom en met respect onder de aandacht te brengen.
Clara Jansdr. van Spa(e)rwoude is vermoedelijk rond 1530 te Delft geboren en zal bij haar overlijden te Delft op 4 augustus 1615 circa 85 jaar oud zijn geweest.
Haar ouders waren Jan Heynrickxz., denkelijk geboren te Haarlem of omgeving omstreeks het jaar 1477, hij was goudsmid te Delft, overleden te Delft en aldaar begraven in de Nieuwe kerk op 17 augustus 1552 en Willemtgen Willemsdr., geboren te Schiedam circa 1490/1495 en overleden na 24 oktober 1564.
De ouders van Jan Heinricxz. waren: Heynric Jansz., geboren circa 1440, goudsmid te Haarlem en later te Delft, overleden denkelijk te Delft 1512/1513 (na 13 maart 1512) en begraven in de Oude kerk, hij huwde voor 1477 met Claertgen Gerrytsdr. van SPAERWOUDE (SPARWOUDE).
Blijkens een transportakte uit oktober 1487 bezat grootmoeder Claertgen Gerrytsdr. van Spaerwoude een huis en land in de ban van Spaernewoude bij de kerk.
Het is duidelijk dat Clara Jansdr. van Spaerwoude haar voor- en achternaam aan haar grootmoeder Claertgen Gerrytsdr. van Spaerwoude heeft te danken.
Haar vader gebruikte nimmer de familienaam van Sparwoude en evenmin haar halfbroer en halfzus.
De achtste rentmeestersrekening van Adriaen Groenlant van de “19en Decembris 1623″ fol. 2, behorende bij het archief van de Stichting Clara Jansdr. van Sparwoude (in bewaring bij de gemeentelijke archiefdienst van Delft) vermeldt de eigendom van ” de woninge met vijff ende twintich maden lants gelegen tot Spaerwoude bijde kerck enz. “,alsmede van nog enig land daar ter plaatse nagalaten door Clara Jansdr. van Spaerwoude. Vermoedelijk gaat het hier om hetzelfde huis en land als uit het jaar 1487. Clara Jansdr. van Spaerwoude heeft het huis en land via haar vader geërfd.
Clara trouwde op huwelijksvoorwaarden te Delft op 13 oktober 1556 met Mr. Arent Vranckensz. van der Meer,( weduwenaar van Clementia Cachiopijn(s), overleden tussen 1547 en 1556, dochter van Thomas Cachiopijn en Marie Domasdr.) Mr. Arent van der Meer in 1559 regent van het Meisjeshuis te Delft, 1560 veertig raad, 1570 curator van het Fratershuis, 1574 secretaris, op 31 oktober van dat jaar ging Mr. Arent over tot de hervormden, 1578 visitator van de grote school, 1581 commissaris van de huwelijkszaken te Delft, hoogheemraad van Delftland, Mr. Arent overleed te Delft op 23 december 1596 en werd begraven aldaar in de Oude kerk op 26 december 1596 in het familiegraf van ” van der Meer “, hij was de zoon van Vranck Pietersz. van der Meer, o.a. schout, baljuw en burgemeester van Delft, overleden op 16 februari 1554 en Clara Jansdr. van Berendrecht, overleden op 27 januari 1558, beiden zijn begraven in het familiegraf.
Clara en haar man Arent gingen na hun huwelijk wonen te Delft in het huis, de voormalige grafelijke herberg, tegenover de Kraen aan de kapel (de tegenwoordige Sint Hyppolytuskapel, eigenlijk de Heilige Geestkapel) aan de Oude Delft. Haar woongedeelte is nog te zien in het rechtse deel van het gebouw, waarin thans de ABN – AMRO bank op nummer 141 gevestigd is.
Het echtpaar verwierf zich groot aanzien in de stad en Mr. Arent van der Meer bekleedde, zoals hiervoor is beschreven, de hoogste posten van de stad. Onderwijl wijdde Clara zich aan vele vormen van liefdadigheid: zo was zij in 1578-1579 moeder van de Arme Fraters, in 1578 en van 1581 tot 1590 moeder van het Meisjeshuis. In 1578, vier jaar na haar man Arent, was ook Clara overgegaan naar de hervormden, een stap die wellicht voor Clara niet makkelijk geweest zal zijn.
Een schaduw over het gelukkige huwelijk van Clara en haar man zal ongetwijfeld geweest zijn, dat er geen kinderen uit hun huwelijk zijn geboren. Haar veel besproken testament uit 1598 zal wellicht hiermee te maken hebben gehad.
Na de reformatie werden er jonge mannen tot predikant opgeleid en reeds tijdens hun leven schonken Clara en Arent aan dit doel f. 300,= per jaar om van dat geld twee jongens – boven het gewone aantal – in staat te stellen ” theologie ” te gaan studeren. Overigens een geweldig bedrag voor die tijd.
Ruim een jaar na het overlijden van haar man Mr. Arent van der Meer liet Clara op 28 januari 1598 haar veel besproken testament opmaken.
De verzegeling van het testament vond plaats op 12 juni 1598 in tegenwoordigheid van Willem Jacobsz. van Voorburch en Borgher Jansz., schepenen van Delft en Mr. Johan de Groot, Raet en Secretaris van de stad Delft.
De registratie van het testament vond eveneens plaats op 12 juni 1598. (zie haar handtekening uit 1598)
Uit de bepalingen van het testament uit 1598 is wel het meest bekend de ” HUWELIJKSGIFT “. Uit te delen aan vrome en eerlijke jongens en jonge dochters van mijn geslacht, als die het nodig mochten hebben.
Verder werden er legaten aan diverse familieleden toebedeeld. De bedragen werden herzien met de codicillen uit 1602 en 1610.
Bedragen van f 36,= tot f 3.000,= werden beschikbaar gesteld.
De nazaten van haar halfbroer ontvingen per jaar de hoogste toelage.
Uit de huwelijksgift -pot werden bedragen van f. 100,= tot f. 300,= uitgekeerd.
Clara Jansdr. van Spaerwoude stierf te Delft op de hoge leeftijd van omstreeks 85 jaar (haar leeftijd is vastgesteld hoe zij er uit zag op een schilderij uit 1565) op 4 augustus 1615 en is vier dagen later op 8 augustus 1615 aldaar begraven in de Oude kerk.
Het thans herstelde epitaaf (op initiatief van Mw. B.A.M. de Ruyter (overleden) uit Heiloo), welke voor een deel is bekostigd door verwanten van Clara van Sparwoude, de grafzerk van de familie “van der Meer”, welke helaas zwaar is beschadigd ten tijde van de Franse revolutie en haar portret uit 1565 in de consistoriekamer allen aanwezig in de Oude kerk van Delft, dragen er toe bij dat wij deze bijzondere vrouw ” TANTE CLARA ” nimmer zullen vergeten.
Op de epitaaf staat vermeld: ” V A N H E R T E N C L A E R”
Deze spreuk spreekt voor zich.
De uitvoering van het testament en de codicillen (huwelijksgift – legaten enz.) werd aanvankelijk verzorgd door de Wees- meesters van Delft. Na allerlei verwikkelingen werd het beheer van de Stichting rond 1860 overgedragen aan de Minister van Financiën. Alles is nu weer samen- en ondergebracht bij de gemeentelijke archiefdienst van Delft.
Sedert 1813, na de Franse overheersing, ontvingen alle afstammelingen van haar halfbroer, halfzuster, halfoom moederszijde en zuster moederszijde, als zij zich na hun huwelijk hadden aangemeld met een bewijs van hun afstamming, een bedrag van f 25,=.
Tussen 1913 en 1920 werd nog aan ongeveer 500 verwanten een huwelijksgift uitgekeerd van f 20,=. De aanvragen namen in die jaren veel tijd in beslag en kostte de Staat handen vol geld om de administratie van de Stichting op verantwoorde wijze bij te houden. Op 3 april 1922 besloot de Minister het Fonds van Clara op te heffen. Het restkapitaal van f 528.000,= werd in 1927 uitgekeerd aan ongeveer 4800 nakomelingen ” de meest behoeftige verwanten “. Na de verdeling werd het Fonds opgeheven. Ruim driehonderd jaar heeft Clara Jansdr. van Spaerwoude met de bijzondere bepaling in haar testament vele bruiden en bruidegommen gelukkig gemaakt met een huwelijksgift.
Een andere bepaling uit haar testament was: Een jaarlegaat van f 36,= , welke later werd afgerond tot f 50,= aan het Oude Mannen- en Vrouwenhuis ” Sint Christoffel ” in de Papestraat te Delft, bestemd voor een jaarlijkse ” blijde maaltijd “.
Deze blijde maaltijd wordt nog steeds te Delft gehouden en werd vroeger altijd genuttigd op de zondag voor aller Heiligen.
Sedert 1983 komen ieder jaar verwanten uit alle windstreken bijeen om de herinnering aan Clara Jansdr. van Spaerwoude levend te houden.
Er zijn reünies vele jaren op diverse lokaties gehouden, o.a. de Bilt, Delft, Alphen aan den Rijn, Leiden, Rhenen en ook te Spaarnwoude bij Haarlem. Gezamenlijk werd een maaltijd gebruikt en familiegegevens uitgewisseld.
De meeste aanwezige verwanten stammen af van de vier hoofdstaken: Zie schema uit 1993.
- MAGDALEENTJE CORNELISDR.: Afstamming via Marritge Jansdr., de halfzuster van Clara en dochter van haar vader. Vele nakomelingen Zuid Holland – Noord Holland.
Ondergetekende stamt af van Magdaleentje Cornelisdr.
- VAN THETTERODE: Afstamming via de halfbroer van Clara: Adriaen Jansz. (gezegd van Thetterode) uit het eerste huwelijk van Clara’s vader. Vele nakomelingen Zeeland – Zuid en Noord Holland.
- VAN THORENVLIET: Afstamming via de half oom van Clara’s moeder: Jan Willemsz. van Thorenvliet. Vele nakomelingen Zuid en Noord Holland.
- DE BONT: Afstamming via de zuster van Clara’s moeder: Machtelt Willemsdr. Vele nakomelingen Utrecht – o.a. Rhenen en Veenendaal – en Gelderland
Vele bekende Nederlanders zijn verwant met Clara van Spaerwoude.
O.a.: Everardus Rollema, genealoog, vrijwillig medewerker Rijswijks Historisch Informatiecentrum, Geert Mak, jurist, journalist en schrijver afstamming via Magdaleentje Cornelisdr.
Dick Passchier, voormaligTV presentator, Robert Schoemacher, cosmetisch arts, mijn stiefkinderen; afstamming via van Thetterode,
Jan Bernardus Wemmerslager van Sparwoude, romanschrijver en bekend onder zijn schrijversnaam: Olaf J. de Landell 1911-1989, afstamming via de Bont.
Gerrit Achterberg, dichter en schrijver 1905-1962, afstamming via de Bont.
Jacques Fabrice Herman Perk, Nederlands dichter 1859-1881, afstamming via van Thorenvliet.
De reünies van verwanten van Clara van Spaerwoude werden voorheen verzorgd door wijlen Mw. B.A.M. de Ruyter uit Heiloo. Zij is in 2012 overleden
Onderzoekingen naar het voorgeslacht van Clara van Spaerwoude zijn o.a. verricht door Drs. J.F. Jacobs uit Rijswijk.
Zijn belangrijkste publicaties hierover zijn te vinden in de Nederlandsche Leeuw: Jaargangen 1961 en 1964. Deze jaargangen zijn te raadplegen bij vele gemeente- en rijksarchieven en het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag en uiteraard bij het Gemeente Archief van Delft.
Genealogisch onderzoek van de 15e eeuw tot heden met betrekking tot de verwantschap met Clara Jansdr. van Sparwoude: E.J. Rollema.
Bovenstaand verhaal ” Wie is Clara Jansdr. van Spaerwoude ? ” is mede tot stand gekomen dank zij het vakbekwame speurwerk van de heer Drs. J.F. Jacobs, de goed verzorgde reünie-verslagen van wijlen mevrouw B.A.M. de Ruyter en de aanvullende genealogische onderzoekingen van ondergetekende, welke ondermeer zijn opgenomen in de jaarlijkse verslagen.
Er zijn twee portretten geschilderd van Clara: Het origineel uit 1565 hangt in de consistorie kamer van de Oude kerk en een kopieportret, welke in 1680 is geschilderd door de Delftse schilder Cornelis de Man, bevindt zich in het museum ” Het Prinsenhof ” te Delft, het laatste schilderij is niet altijd tentoongesteld.
De epitaaf ook wel genoemd rouwschrift hangt aan een pilaar in de Oude kerk.
In opdracht kan ook de familierelatie met Clara Jansdr. van Spaerwoude onderzocht worden, mits in de familiekring met zekerheid bekend is, dat men verwant is aan Clara Jansdr. van Sparwoude, door middel van een slotuitkering in 1927 of een huwelijksgift voor 1920.
Indien men liever zelf onderzoek wil doen, dan kan men bij mij terecht om inlichtingen.
E.J. Rollema
Foto’s E.J. Rollema